Furnes bygdebok

Furnes bygdebok
  Gjør et hurtigsøk etter denne hos:
  Søketips
Oria Nasjonalbiblioteket
Biblioteksøk Antikvariat.net
Bind: 2
E-bok: https://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2015090206045
Forfatter(e): Toralv Bleken-Nilssen
År: 2007
Utgitt: Furnes historielag
ISBN: 978-82-90973-10-5
Sider: 711
En del av verket: Furnes bygdebok
Kilde: BIBSYS

Kulturhistorie
E-boka er  fra 1. utg.: 1956;

Innhold

      Der furnesingene fann livberging  1.   Fjellgrunnen  2.   Vegetasjonen og klimaendringene  5.   Kultiveringa  6.
      Busettinga, i steinalderen  9,   bronsealderen  10,   og jernalderen  11.   Bygdeborgen  12.   Gravhaugfelter. De eldste gardene  14.   Vin-gardene  20.   Heim-gardene  21.   Ås- og rand-gardene  22.   Set-gardene  24.   Rud-gardene  25.   Kverngardene. Svartedauen  26.   Ny ekspansjon  27.   Ødegardene  28.   Nyrydding på 1700-talet  30.   Oppdeling av eldre garder  32.   Industri- og handelssentrum  33.
      Fisket, fangsten og jakta. Fiskerettene  34.   Sløefisket  35.   Strømposene  36.   Mjælene. Garnfisket  37.   Krøklevarpa  38.   Revfisket. Fiskebrønnene  39.   Støkrok-, dregg og sprøttfisket  40.   Lyster-, flue og kupefisket. Fiske-vatna, bekkene og elvene  41.   Fisket som levebrød  42.   Garnbinderne. Turbinene og vannverket  43.   Utklekking av yngel. Fiskeri-regler  44.   Fiske-tjuver og oppsyn  45.   Fangsten  46.   Jakta. Skytevåpna  47.   Ulv- og bjørnejegere  48.   Reve-, hare og elgjakta  49.   Peder Lier og Even Lundby  50.   Fugle-jakt, fangst og kremmere  51.   Fredningstidene  52.   Skadedyret elgen  53.
      Februket  54.   Krøttermanntall  55.   Storfeet  56.   Krøtternavn. Ferasen  57.   Even Lundby om krøtterstellet  58.   Hestegjødsel og anna kraftfor  60.   Vårbære kyr. Hakkelskistene  61.   Mangel på hamn. Omlegging av drifta  62.   Nye feraser  63.   Dyrskuer. Vandrelærere. Premiering  65.   Kommunestøtte. “Framfødsel”  66.   Geiteholdet  67.   Svineholdet  68.   Saueholdet  70.   Ullproduksjonen  71.   Ardoksene  72.   Hesteholdet  73.   Heste-handel og hamn  75.   Hingstefølger  76.  Planmessig hesteavl. Unghestskuer  77.   Hesteavlssetrer. Dyreplaging  78.   Fjørfeavlen  79.  Buhunder. Vinterforet  80.   Mose og lauv  81.   Høyavlinga  83.   Seterløkkene. Kunstig vatning  84,   eng  85,   og gjødsel. Grønnfordyrking  87.   Frø-dyrking og renserier  88.   Slåttonna  89.   Arbeidsdagen  92.   Redskapen  93.   Høy-pressa og handelen, kaggen og kroken  95.   Tilleggsforet. Hamninga, heime  96   og ved setrene  97.   Stridigheter om beitemarka  98.   Regler for seterdrifta  103.   Forpaktning av østerdalssetrer. Seterreisa. Smålottene  104.   Lokkbakkene. Grensestrider  105.   Gjeterne  106.   Saltlurpa. Ostestempler. Heimfolk på gjesting. Mjølkestellet  107.   Kinning og ysting  109.   Beite- og slåttløkkene  111.   Bånostene  112.   Avdråtten. Lønnsomheten  113.   Inneforing. Kulturbeiter  115.   Fjøs- og stallinventaret  116.   Opplæring av meiersker. Mjølkefabrikken på Hamar  117.   Brumunddalens Meieri  118.   Furnæs Meieri  121.   Husebyes Meieri  122.   Setermeireriene. Mjølkeleverandørforeningene  124.   Slaktinga. Salpeterkoking  125.   Krøttersjukdommer og rådgjerder  126.   Hestesjukdommer og forordninger  127.   Dyrlegene og Dyrleger-Maria  128.
      Åkerbruket. Naturproduktene  129.   Rugbråtene  130.   Hakkåkrene og redskapen  133.   “Brøtplogene”. Åkernavn. Rydningsrøyser  134.   Steinflåtene og vekkjøringa av røysene  135.   Åkerjorda  136.   Kvalitetskorn. Tredebruket  137.   Sædskiftet  138.   Han som fekk karakteren: Meget god. Gjødslinga  139.   Kunstgjødselen  140.   Oslopudretten. De største korngardene  141.   Dyrkinga av de ymse kornslaga  142   og av rotfrukter  147.   Utsæd  149   og utbytte  150.   Møkk- og sandkjøring. Skikjelkene  151.   Våronna. Arden  152.   Plogene  154.   Premiepløying  155.   Harvene  156.   Såinga  158.   Øktene  160.   Potetsettinga. Kvinnfolkarbeider  161.   Håvollen. Høstarbeidene. Rugskuren  162.   Skyrua. Meiemaskinene. Rivinga av erter  165.  Skryfting  168.   Lokjøringa  169.   Potetonna  170.   Åkergraving  171.   Grøfting  172.   Myrdyrkingspremier  173.   Nye kommunikasjoner og problemer  174.   Uår  175.   “Egennyttige høkere sanne engler” sammenliknet med bøndene  176.   Nattefrost  177.   Herredstyret og landbruksskolen  178.   Treskinga  179   med maskinen til prosten Phil og de andre maskinene  182,   “Hungeren”  184.   Rensemaskinene. Kvernene  186.   Kvernsteinene  191.   Siktinga  192.   Patenttørka til Arnkvern. Leiemalinga  193.   Malingspengene  194.   Liste over bekkekvernene og møllene  195.   Møllerne  196.
      Hagebruket. Dyrkinga av frukttrær  199   og bærbusker  201.   Humle- og kjøkkenhagene  202.   Parkmessige hager  203.   Alleer, tuntrær. Biavl  204.
      Skogbruket.  Drifta i den “innpelte” kongsalmenningen  205   og ulovlig hogst  206.   Bygdealmenningen  207.   Reskriptet frå 1734. Kjøpet av bygdealmenningen  208.   Misbruk av trematerialer  209.   Urettmessig inngjerding av almenningsjord. Almenningsforstandere  211.   Tømmersalg og Vangs Sparebank. Rågjerder mot misbruken  212.   Men bygdefolket “hakke imot”  213,   mest i Nybygda. Tømmer- og vedhogsten  214.   Heimeskogene. Tømmer-fløtinga  215   og kjøringa  216.   Kultivering  218.   Emningsved, tyri, tjære  219   og trekol  221.   Bork og vierspenninger  222.   Tønnestaver. Vedprisene. Pottaskekokinga  223.   Torvskjæringa  224   og P. Chr. Asbjørnsen  225.   Drifta på torvmyrene  226.   De vassdrevne sagene  228.   Sagbladene   231.   Sagmestrene. Sirkelsaga  235.   Høvleri. Elektrisk vedkapping  236.   Liste over sagene. Spon-øksa og oksen  237.   Stutt- og langflis  238.   Takstikker. Flere høvelmaskiner  239.
      Utnytting av myrmalm, stein og leire. Myrmalmbarrene  240.   Brev på jernblester i 1810. Mjøskalken: byggstein og kalkbrenning  241.   Kvartssandsteins- og sandsteinsbrott  243.   Ansten Doglo hogg møllesteiner  245.   Steingjerdene. Teglverka  246.   Pottemakeriet  249.
      Brød, øl, bennevin og potetmjøl. Flattbrødbakinga  251.   Bakstekjerringene  252.   Omnsbrødet og kakene  254.   De profesjonelle bakerne  255.   Ølbrygginga. Maltølet  258.   Bjoret  260.   Nederkværn Bryggeri  261.  Omsetningen av ølet  262.   Brennevinsbrenninga, trass i forbud  264.   Argumentene  266.   Bruken av huskjelene etter 1816,  268.   Vikerødegårdens Brænderi  270.   Ny lov i 1846  271.   Nederkværn Brænderi  272.   Kommisjonshandel  273.   Brumunddalens Brænderi  274.   Dranken og brennerifjøsa  278.   Krisetid for jordbruket  279   og for brenneriene  280.   Betjeningen ved brenneriene  283.   Potetmjølet. Tilvirkinga på gardene  284.   Hedemarkens og Brumunddalens potetmjølfabrikker  286.
      Føderåd, mat- og husstell. Bruksføderåd  289.   “Leverendes” føderåd  291.   Matstellet  304.   Det daglige kostholdet  305.   Borkebrød og mosegraut  308.   Eld-steiner og -steder  309.   Kjøkkentøyet  310.   Te og kaffe  314.   Kokkene  315.   Bordstellet  316.   Sølvtøyet  319.   Tinn-, kopper- og messingtøyet  321.   Leir- og steintøyet  322.   Glassvarer  323.   Husstellet: “Opplaginga ta slaktet”  324.   Lyse-støpinga  325   og stellet  326.   Tyrispiken og fanten  327.   Lampene. Såpekokinga  328.   Vasking, stryking og mangling  329.   Loppene og lusa  331.
      Utnyttinga av huer og skinn. Skinnere og hanskemakere  332.   Buntmakerne  333.   Fellberederne  334.   Garvinga  336   og garveriene  339.   Skinnfellmakerne  343.   Skomakerhandverket  345   og skomakerne  349.   Salmakerne  355.
      Utnyttinga av ull, lin og liknende. Den kvinnelige husfliden  359.   Husflidsskolene  363.   Premiering  364.   Organisert veving. Profesjonelle vevere  365.   Arbeidet med ulla  366.   Linet og harpen  367.   Hand- og skottrokken  371.   Hjulrokken og spinninga  372.   Hespetreet  374.   Vevene  376.   Bleikevollen. Prydsøm og navneduker  378.   “Arbeiderskene”  379.   Spinninga som levebrød  380.   Veverskene  381.   Veveriet på Gåskvern  382.   Vadmelsstampinga  385.   Farginga  386.   Overskjæring og persing. Skredderhandverket  390.   Skredderne  393.   Syerskene  399.   Hattemakerne  400.
      Klærne og de skiftende motene. Mannsklærne  401.   Skotøyet  408.   Skjegg- og hårmotene  411.   Kvinneklærne  413.   Smykkene  425.   Sengklærne  426.   Benkedyner. Hynner. Bordklær  428.   Handklær  429.
      Mannlig husflid.  430.   Husflidsskoler  431.   Kardemakere og børstebindere  432.   Ol- og bustreip  433.   Korg- og meisbindere  435.   Lime- og rokomakere  436.
      Husbyggerne og husa. Tømmermannsarbeidet  437.   Hustegninger  439.   I tømmermannslære  440.   Tømmermennene  441.   Jordkoiene  446.   Hustømmeret  447.   Bindingsverk- og steinhus  448.   Vedlikeholdsarbeider  449.   Taktekkinga  450.   Lyspeisene  465.   Sveitserstilen  469.   Tregolva  470.   Glasmestrene  472.   De forskjellige husa. Husa med arneeld. Størhusa  473.   Bastuene  475.   Bubygningene  478.  Stabbur og tjuvepakk  479.   Matklokkene  481.   Høybuene  482.   Låvene  483.   Stallen  484.   Fjøsa  485.   Mer moderne uthus 487.   Gardssmiene  489.   Vedskåler og andre skjul. Brønner og vannledninger  490.   Vannpostmakere. Priveter. Brannfaren  491.   Murerarbeid  493.   Murerne  494.   Gjerdene: hafeller, skigarder  495,   steingjerder og stakitter  497.
      Innredningen av husa, snekkerne, treskjærerne og de andre “tresmedene”  498.   Panel og veggfast innbo  499.   Dørene. Stolene  500.   Kistene. Dragkistene  504.   Skapa  506.   Borda  507.   Herman Ankers kulturelle nidkjærhet  512.   Snekkerverktøyet  513.   Snekkerne  515.   Redskapssnekkerne  526.   Hjulmakerne  527.   Lagginga  528.   Bøkkerne. Svarverne  532.   Båtbyggerne  534.   Skimakerne  535.   Treskjæringa  537.   Skulptur: papistisk styggedom  538.   Jens Arnkvern  539.   Jens Strammerud  542,   Erik Pinnerud (Kolstrup)  545.  Lars Pinnerud m. fl.  548.
      Dekorasjonsmaling og annen maling. “Betrukne”, rappete og tapetserte vegger  556.   Dekorasjonsmalerne  557.   Ole Nielsen  558.   Kristian Bleken m. fl.  561.   Veggmaling  562.   Malerne på 1800-talet  565.
      Metallsmedene: grovsmedene og spesialistene. Bygdesmedene  567.   Kopperslagerne  574.   Gjørtlerne  575.   Børsemakerne  577.   Sølvsmedene  578.   Lampemaker og urmakere  579.   Blekkenslagerne  582.   Maskinmakerne  583.   Brumunddalens Smidiebrug  584.
      Veger og samferdsel. Allfarvegen og strandvegene  585.   Rekster-gutuene. Forordninger  586.   Ferdesvegen til Oslo  587.   Omlegginga av kongsvegen: et “slavisk arbeid”  590.   Instruks for rotemestrene  591.   Bygdevegene i 1791  592   og i 1850-åra  595.   De nyere vegene  598.   Vedlikeholdet  601.   Bruene  603.   Vintervegene. Snøplogkjøringa  605.   “Ulidelig” skyssplikt  607. Brutale reisende  609.   Skysstasjonene  610.   Gjestgiveriene  611.   “Hotell”-priser  613.   Kroer og kvilesteder  614.   Gjestgiveriet på Stavsberg  615.   Skjenkesteder  616.   Losjihus  617.   Ski som framkomstmiddel  618.   Rideutstyret  619.   Slep og kløv  621.   Sleder  622   og tilbehør  627.   Hjulredskapen  629.   Seletøyet  631.   Trafikken på Mjøsa  632,   Jernbanen  634,   Motorvogna  639.   Budstikka og postvesnet  641.   Telefonen  645.
      Handelsferder og vareomsetning. Hamarkaupangen  646.   Andre markedsplasser  647.   Røroshandelen  648.   Handelssambandet med Trondheim  649.   Trafikken etter Åstavegen  650.   Handelen med Sverige. Brennevinshandelen  653.   Det nye Hamar  655.   Lokal motstand mot byanlegget. Torghandel på Hamar  656   og i Oslo  657.   Nytt Hamarmarked  658.   “Alle vil fare i kjøpferd”  659.   Landprang og “blodigler”  660.   Lokalt innlegg for ny handelslov, knesatt i 1842  661.   Virkningene av loven  662.   Skreppehandlerne  663.   “Veskytter”, “Nürnbergere” og jøder  664.   “Totninger og vardalinger”  665.   Faste landkremmere  666.   En kremmer i soknet  667:   bøndenes “undergang”  668.   Småhandel og kommisjonshandel  669.   Frihandelen etter 1842  670.   Innskrenket handelsrett da Hamar ble by  671.   Utvidet handelsrett frå  1868. Landkremmerne etter 1860  672.   Måle- og vektredskap  674.
      De som gjorde arbeidet, i de eldste tidene  675,   omkr. 1700  676   og på 1800-talet  677.   Dovning  678   ble lønnet med traktement. Jordløs ungdom dro til Kongberg  679.   Påbud om å ta fast tjeneste  680.   Lat og gjenstridig ungdom  681.   Festekjerringer og stedpenger  682.   Flukt frå tjenesten  683.   Dorff om husbøndene. Tjenerlønna  684   og bankinnskott  685.   Fritida. Løsarbeiderne  686.   Svenske jordarbeidere. Nattelosjiet  687.   Skussmål og tuktens vånd  688.   Leilendingene og husmennene  689.   Trælarbeid. Påbud om kontrakter  690.   Plassene innafor heimrøysene og de utafor  691.   Bruksrett mot arbeidsplikt eller mot en pengesum  692.   Ny forordning mot underkuing  693.   Årlig arbeid og avgift  694.   Fridager. Særavtaler med handverkere  695.   Husmennenes rettigheter, til hamn  696,   til lauv og ved  697,   til ved- og ploghest. Mange og lange arbeidsdager  698.   Kostholdet og husa  699.   Inventaret. Lydighet og det motsatte  700.   Rett til å si opp  701.   Flere ble sagt ut  702.   Husvær og jord til gamlinger  703.   Husmannsloven frå 1851  704.   Formannskapet om husmannsvesnet  705.   Even Lundby om samme emnet  706   og om Even Knipknap   707.   Handverkerne, med og uten bevillinger  708.  Handverksloven frå 1838. Amtmannen om handverkerne 709.   Økende “kultur, eleganse og smak” (?)  710.   Fram til elektrisitets- og motoralderen  711.