Innhold

Name: Kviteseid bygdesoge
Price range: $$

INNHALDSOVERSYN		5
Tabelloversyn		13
Soga om Kviteseid bygdesoge		15
Forfattarens fyreord		18
FYRRHISTORISK TID (7000 f.Kr.-1050 e.Kr.)		21
Frå jegerflokkar til gardsfolk		21
Eldre steinalder		21
Yngre steinalder		22
Bronsealder		24
Kor gamle er då gardane i Kviteseid?		26
Funn på Lundevall		26
Gardssamfunnet i eldre jernalder		26
Hovdinggrav på Bjåland		29
Grendene veks fram		30
Eldste gardane i Morgedal		31
Fyrste gardane i Sundbygdi		33
Lundevall og Epletveit		34
Fjågesund og Kilen		35
Haugland, Sandland og Groven		36
Vikingtidsrudningar		37
Vikingtidsgardar i Brunkeberg		39
Vikingtidsgardar i Sundbygdi		43
Kviteseid gard og Østenå		46
Kva for ein gard er den eldste i Vrådal?		48
Kor gamle gardar er Vrå og Roholt?		48
Fleire vikingtidsrudningar i Vrådal		50
Oppsummering		51
GAMALNORSK TID (1050-1350)		54
Vikingtid og millomalder		55
Busetnadsutvikling 1050-1350		56
Korleis kan ein leite etter millomaldergardar?		56
Kjennemerke på millomaldergardane		56
	Gardane eldre enn år 1050 (56); Eldste skriftlege omtale (56); Dei eldste skattelistene (57); Kyrkjelege eigedomspartar (58); Landskyldstorleiken (58); Underbruk og øydegardar (59)
Bortkomne gardar og gardar med nye namn		63
	Vrådal (63); Kilen (64); Lundevallsgrendi (64); Dalane (66); Morgedal (67)
Sikre og ikkje fullt så sikre millomaldergardar		68
Folketal		70
Næringsgrunnlag		71
Joreigedomstilhøve		72
Landskyldsystemet		72
Lokal vri på landskylda		74
Kven åtte jorda?		77
Oppsummering		80
Samfunnsorganisasjon og styring		81
Samfunnsorganisasjon i Telemark fyre rikssamlinga		83
Tridjungar med eigen rett		84
Telene og kongemakta		84
Ny rettsskipnad		85
	Sysselmannens ombodsmenn (86); Kviteseidingar og gamalnorsk rett (87)
Dei eldste skattane		91
	Kvifor so låge skattar? (94)
Kristendom og kyrkje		96
Kviteseid kyrkje - rang og alder		98
Det store gamle prestegjeldet		103
Stavkyrkjene i Brunkeberg og Vrådal		104
Segnkyrkjer		104
Høgendis-kyrkjer		106
Prestar og prestegardar		108
Prest, kyrkjelyd og presteløn		109
	Bispevisitas (111); Kyrkjeverjeplikt (113); Peterspengar (103); Kyrkjetukt (114); Kristendom og folkesjela - Draumkvedet (114).
SEINMILLOMALDEREN (1350-ca. 1600)		116
Prest og krise		116
Tradisjonen om Stormanndauden		117
Smått med skriftlege samtidskjelder om pesten		118
Busetnadsutvikling		119
Minste busetnaden i seinmillomalderen		120
Endra eigedomstilhøve		126
Landskyldfall		126
Prisfall		128
Produksjon og livekår		130
Politiske og resslege tilhøve		132
Lensstyre		133
Futen		134
Lensmann		134
Bøndene reiser seg, men blir tukta		135
Biskop Øystein refser telene		137
Grjotgard frå Kilen og biskopen		138
Grjotgard i deildetvist		140
Harde hogg og dyre bøter		143
Eit rettssamfunn trass i alt?		147
	Kor utbreidd var valdsbruken eigentleg? (148); Eit fredeleg kontrapunkt (149)
Prestar og kyrkjetilhøve fram til 1621		150
Kyrkjereforma		156
Presteløn og kyrkjegods		159
Tidarskifte?		165
FRÅ CA 1600-1723		166
Busetnadsutvikling		166
	Kjeldene (167); Nye gardar frå tida 1593 til 1609 (167); Landskatteytarane (168); Busetnaden i 1618 (169); "Husmenn i 1620-åra (171); Hardæva (172); 1647-busetnaden (174); Gardar og plassar i 1664 (175); Gardsbusetnaden i 1623 (177); Husmannsplassar i 1711 og 1723 (178).
Aukande folkemengde		181
	Folketalet i 1664 (183); frå 1593 til 1723 - taloversyn (184); Normale og avvikande vokstertal (185); Snøgg, men rykkvis vokster - 1593 1664 (186); Folkeauken går seinare - 1664-1723 (188)
Skyldeige og sjølveige - landskyld og bygjeld Eigedomstilhøva i Kviteseid i endring frå 1600 til 1723		191
Ervingar på Haukom		191
Partseige og heileige		193
Sjølveigar- og leiglendingsgardar		194
Bygselsrett		195
Bygselsavgifter		196
Kven åtte Kviteseid-jorda?		196
	Sjølveigargods og bygselgods (198); Utanbygds eigedom på Kviteseid-hender (200); Kviteseid-jord i utanbygds eige (201); Krongods (205); Kyrkjegods (206); Bondegodset (206)
Kvifor heileige og sjølveige?		207
Bygselsreglar og skattar		207
Tømmerdrift og bykredittar		208
	Såmund Hakeson Kleiv på farten (209); Panteobligasjonar (211)
Framstig?		212
Skogsdrift og tømmerhandel fram til kring 1720		213
Skienshandel		213
Hollendarhandelen - og kongelege framstøytar for å stoppe denne		214
Mastetømmer i 1620-30-åra		216
"Ingen skog" i Brunkeberg i 1661		216
	Tømmer til "Hans Mayestetz paabuden scatter (217); Fut og tømmerhandlar (219); Andre tømmerhandlarar (222); Lygn og sanning frå Landkommisjonen (223)
Kongen trekkjer seg - trelasthandlarane får monopol		226
	Kviteseid under sagbruksvedtekta av 1664 (227).
"En ruineret Bonde formaar intet at schatte"		230
	Kor effektiv var den nye lova? (231); Kviteseidinganes avrekning med Anders Claussen (231)
Lastetypar		233
Tømmerprisar		235
Kva kosta andre varer?		235
Kviteseid-bøndene og Stolt-Anne		236
	"Stolt-Anne på Borgestad" (237)
Monopolet under press		241
Bygdefolket og styresmaktene		243
	Peder Claussøn og Gullnes-reisinga (243)
Frå lensstyre til embetsstyre		247
Futane		248
	Futane til 1662 (249); Futar 1662-1719 (252)
Skattejungelen		253
	1500-åra - lite faste skattar -mange ekstraordinære (253); Utlikninga av dei eldste skattane (253); Landskatten og andre skattar framtil 1640-åra (254); Den store kontribusjonen - nye ekstraskattar (256); Matrikkelskattar og krigsstyr (257); Mislukka skatteflåing (258); Haldninga til skattekrava (159); Kva betala dei skatt etter? (260)
Dei offentlege kommunikasjonar; Bonden, hesten og båten hans		260
	Skjussplikt, friskjuss og betalingsskjuss (262); Skjuss-skifte og skjuss-skaffarar (261); Klager og reformfreistnader (264); "Skydspligtens Misligholdelse" (265)
Militære plikter og plager		266
	Krig - skattar og slåstplikt (266); Legdshæren (269); Kviteseid-kniktar i Kalmarkrigen(269); Ny utskriving i 1644-45 (271); Skort på "døgtige Karle", men rekkjene skal fyllast (271); Endå lenger ruller frå 1666 (273); Militæropplæring i fredstid - offiserar blir stasjonera i bygda (273); Verjepliktige til leige (274)
Den store nordiske krigen		274
	Tradisjon om krigsdeltakarar (274); Stort mannefall (275); Reservane må ut (275); Drabelege krigarar (277); Dimmisjon etter søknad (277); Etterkrigsproblem (278)
Rettslege tilhøve		279
Bygdetinget		279
	Vårtinget i Kviteseid 1664 (280)
Tingålmugen		282
Lagrettemennene		283
Sorenskrivarane		285
Lensmennene		288
Brotsverk og straff		296
	Soning (297)
Kva for lovbrot blei straffa?		297
	Omtrent ikkje tjuveri (298); Men meir slagsmål (299)
Drap		300
	Hake Huvestad - handsaminga av drapssaker til ca. 1670 (301); Anders Nordgarden - endring i retsspraksis (302); Alv Roholt (304); Olav Moen (310); Johannes Bjørnsson (310)
Nytt lovverk - færre drap		311
	Kvifor færre drap? (311)
Ugifte mødrar og gravide brurer		313
Kyrkjelege tilhøve og prestar 1620-1730		317
	Endra bispedømegrenser (317)
Prest og kyrkjelyd		317
Prest for prest 1622-1731		319
	Jens Mikkelssøn, strid om prestevalet, konfirmantproblem (319); Peder Povelssøn (Vindius), ein uroleg kropp? Den fyrste av Paus'ane (321); Amund Hanssen Morland, problemet med embetsmenns ekkjer og etterlatne born, ulovleg tømmerhogst, kongen overtek kallsretten (322); Hans Paulssen Paus, ekteskap og økonomi, tilhøvet til bygdefolket (325); Otto Ludvigssen Stoud bråk, spetakkel, avsetjing (328)
Stridens eple		335
Guds hus under hamaren		338
FRÅ CA 1720 TIL CA 1820		341
Jordbruket - produksjon og arbeidsmåtar fram til kring 1820		341
Åkerbruket		341
	Kornslag (342)
Arbeidet med kornet		344
	Våronn (344); Haustonn (347); Løebygningar (349); Leggje kornstaen (350); Treskjing (351); Avgjering (352); Turking og maling - Kvernar (354)
Jordeple		355
Arbeid til "Landhusholdningens Fremme"		358
	Premiejordeple frå Kviteseid (363)
Årets avling		264
	Folltal (364); Brukelege, men ufullstendige utsædsoppgåver (366); Avlingskvanta ca 1720 og ca 1810 (366); Dobla byggproduksjon (367); Jordepla kjem for fullt (368); Meir grjon per snute (362); Sjøvberging? (368); Telebøndene sel mat til byen 1807-1809 (369); Krisa i 1812 - lettare Kviteseid enn elles i fogderiet - men endå ille nok (371); "Blomstrende Frugtbarhed og Velstand" (372); Kor mykje mona jordepla? (374)
Husdyrbruket		374
Kreturstatistikk		374
	Kviteseid-kretur i 1657 (375); Kreturflokken i Kvitesdal kring 1720 (376); Buskapen i 1808 (380); Frå 1720-åra til 1808 (381)
Kyrne på Flatland og andre naut		383
	Storfeslaget (386); Slaktevikt (388); Mjølkeyting (389)
Sauer		390
Geiter		390
Hestar		391
Kreturnamn		394
Beiting		396
Fôrsanking		399
	Høy (399); Attåtfôr og naudfôr (401)
Stulling og fôring		402
	Litt kreturmedisin og noko om vern mot trollskap (405)
Fjos og stall		408
Folketal og folkeskikk, kjærleik og død		412
Folketalsutvikling		412
Flytjestraumen til og frå Kviteseid		413
	Nokre innflytjarar (414)
Elsk og giftarmål		418
Friing og utefluging		418
	Belemål (420); Festarmål (421)
Gjestebod		422
	Fyrebuingar (422); Digre gilde (423); Dagen fyre dagen (425); Brudlaupsdagen (426); Benkegåve og heimanfylgje (427); Brureferd (428); Etter brureferda (430);
Like granneborn leikar best		434
	Ekteskap, årstider og åringar (437)
Barsel og dåp		439
	Utburdar og bytingar (442); Kven bar ungen til dåpen? (444); Kva skal barnet heite? (445); Innleiing av barselskoner (449)
Fødsel og død		450
	Huslyden på Håtveit (452) Barnedød i Kviteseid (454); Vårungar og haustungar (454) Dauden om våren (455) Kriseår (456) Dødsfyrebuing, feigdevarsel og lagnadstru (458)
Likferd		460
Fleire slags folk enn bønder		464
Husmennene		464
Kvifor husmannsplassar?		464
Husmannsvilkåra		465
	Festetida (465); Rudningsrett og stedsmål (466); Husehevd (469); Plasshusa (470); Plassleiga (471); Pliktarbeid (473); Beiting og gjæting (476); Rett til skogsvirke (477); Rett til utviding av plassjorda (477); Fiskerett (477); Ein hovudregel (478); Husbondsansvar? (478)
Kor fast sat husmannen på plassen?		480
	Breidalen under Tveit (481); Spjotsodd under Neset (484); Hestskodiket under Heggtveit (484); Juve under Vrå (485); Betaling for å røme plassen (485); Husmannens rettslege stilling, vurdering og konklusjon (486)
Husmenn i mange yrke		487
I utkanten av husmannsstandet		491
Lutbrukarar på plassar		491
Lutbrukarar på gardar		493
Drenger og jenter		496
Bindane arbeidsavtaler		498
Tenarløner		499
	Normalløn og personlege tillegg (500); Lågtløna jenter (500); To systrar (502); "Selvraadige Arbeidarar" (508)
Busetar og lausarbeidarar		507
	Husmenn utan jord (508)
Fatigfolk og fatighjelp		508
	Legdslemer i 1720-åra (510); Fatigfut (511); Fatigreforma i 1780-åra - Øvre Telemark pionerområdet i stiftet - Kviteseid og Seljord fyrst i fogderiet (512); Legdslemer, fosterborn og almissemottakarar (514); Fatigfolk i 1787 (514); Femtekvart menneske på fatigkassa (516); Færre fatige eller dårligare hjelp? (517); Kornmagasinet (517)
Eigedomstilhøve 1723-1819		520
Garddeling		520
Veksande sjølveige		523
Kvifor skifte eigedomstilhøva?		526
Kviteseidgardar på kaupmannshender		529
Nokre einskildgardar		533
	Søndre Haukom frå sjølveige til sjølveige (533); Runningen frå husmannsplass til lensmannsgard (534); Innvikla utvikling på Skarprud (534); Oppsummering (536)
Skogsdrift og tømmerhandel 1723-1830		537
Tømmerslag og -dimensjonar		537
Flotingsveger, leveringsstader og tømmerkauparar		538
Lang framdriftstid		539
Hogst og drift		539
Floting		541
Vrangfoss-saka		544
Hogstkvantum		548
Gards- og bygdesager		550
Tømmerprisar		554
	Driftskostnader (558); Lutbruksthogst (559); "At hugge eller at lade hugge?" (561); Kaupekrafta i tømmerstokkane (561)
Kreditthandelsystemet		564
	Vrådølar og Arendals-kaupmenn (566); Arendalsmonopolet blir brote (570); Sluttmerknad (571)
Offentleg styre og stell - embetsmenn og bygdefolk		571
Prestane i tida 1731-1810		572
Hans Jacob Bloch		572
Johannes Brochmand		575
Kviteseid prestegard		580
Niels Windfeld		585
	Gu velsigne presten kaans (591)
Klokkarar, lærarar, opplysning og skulestell		595
Klokkarane til ca 1800		595
Omgangsskule og skulehaldarar		598
	Skolerutane i 1776 (600); Lærar - eit lågstatusyrke (600); Lærarar i 1770-åra (601); "Skuleadministrasjon" (602); Pedagogisk målsetjing (602); "Forbedret Indretning" - planar om fastskule (602); Uviljuge roteforstandarar (602); Meir og mindre "bequemme skoleholdersubjecter" (603); Frå klokkar til kyrkjesongar - eksamen i salmesong (604); Ole Bjørnsen (605); Skuleborna (607); Bøndene vil ha betre skule (608)
Kviteseids leseselskap		608
Kviteseid seminar		610
Verdslege øvrigheter i arbeid		613
Ålmennt		613
Amtmenn		614
Futar 1719-1836		615
	Joachim Schweder (615); Paul Hansen (616); P.J.Cloumann (619); Marcus Henrik Florentz (626)
Skattar 1723-1827		629
	Ekstraskatten 1762-72 (633); Nytt skattesystem 1816 (635); "Sylvskatten" (635); Skattekrav og bondepolitikk (638)
Skjussplikt, skjuss-skipnad og gjestgjeveri		640
	Skjuss-skifte i 1768 (640); Husmennene må take båtskjussen (642); "Naar vores Hest er borte, bliver alt Arbeide forsømt" (644); Hestelause brevdragarar (645); Vrangt å bli formelt friteken for skjussing (645); Men ingen velstandsmann tarv skjusse sjølv (646); Gjestgjevarar med og utan kongeleg privilegium - lovlege og ulovlege skjenkestoger (647); Husmann og gjestgjevar (649); Kongebrev om øl og dram (650); Vrangt å stoppe den ulovlege skjenkjinga (651); Talet på gjestgjevarar aukar (651); Ny skjussordning i 1816 (652)
Militærvesen		652
	Kompani og regiment (652); "Løysing" (653); Kompanisjefar i Kviteseid 1720-1830 - bustader og sosial status (656); Sjefsgard på Skogsmark (661); Sjefsgard på Nordbø (662); Løytnantar, sersjantar og korporalar (663); Militærsatire fra 1700-åra (664); Holstein-karar (667); Tytebærkrigarar (668); Soldatar i ufreds-åra 1807-14 (669)
Rettsvesen		673
Ålmennt		673
Sorenskrivarar 1723-1832		674
	Paus'ane (674); Ramshart (680); Niels Wamberg (680); "Skrivar Jul" (684)
Lensmenn 1723-1830		685
	Oversyn (685); Kunne kvende vera lensmenn? (686); Tinglagsinndelinga - ikkje minst eit pengespursmål (686); Friviljuge og ufriviljuge lensmenn (688); Lensmannsløna blir betre og lensmannen motivera for oppgåva (692); Kva slags folk blei lensmenn? (693); Lensmann Nicolai Paus ille lika (694); Bondelensmennenes tid ute (696)
Brotsverk og straff		697
	Slagsmål og drap (697); Tjuveri (699); Sedugskapssaker (700); Tenestjenta og kapellanen (700); Ein ikkje heilt avfeldig gamling (703); Liberalisering av rettspraaksis i sedugskapssaker (704)
Bygdefolk i den politiske avgjerdsprosessen		705
Bøneskriv og sendemannsreiser til kongen		705
Lofthus-rørsla sett frå Kviteseid		708
	Grunnlaget for Lofthus-rørsla i Vest-Telemark (716); Fylgjer av Lofthus-rørsla (718)

OVERSYN OVER LITTERATUR OG KJELDER		721
	I - Litteratur og oppslagsbøker (721); II - Hovudoppgåver og andre uprenta arbeid (730); III - Prenta kjelder (731); IV - Uprenta kjelder (733); V - Muntlege kjelder (735)

	Avstyttingar	736

TILVISINGAR OG MERKNADER		737
Til Forfattarens fyreord (s. 18 - 20)		737
" Fyrrhistorisk tid (s. 21 - 53)		737
" Gamalnorsk tid (s. 54 - 80)		739
"	Samfunnsorganisasjon og styring (s. 81- 115)	741
" Seinmillomalderen (s. 116 - 165)		745
" Busetnad og folketal ca 1600-1723 (s. 166 - 191)		749
" Eigedomstilhøve ca 1600-1723 (s. 192 - 212)		750
" Tømmernæringa til ca 1723 (s. 213 - 242)		751
" Bygdefolk og styresmakter (s. 243 - 278)		754
"	Rettslege tilhøve (s. 279 - 316)	757
"	Kyrkjelege tilhøve (s. 317 - 340)	760
" Jordbruket til ca 1820 (s. 341 - 411)		763
" Folketal og folkskikk, kjærleik og død (s. 412 - 463)		772
" Fleire slags folk enn bønder (s. 464 - 519)		777
" Jordeigedomstilhøve (s. 520 - 536)		781
" Skogsdrift og tømmerhandel (s. 537 - 571)		783
" Prestar, kyrkje, opplysning og skule (s. 527 - 612)		785
" Verdslege øvrighetar i arbeid (s. 613 - 719)		791